Το να υπολογίσεις την καθαρή αξία του Πούτιν, του ισόβιου προέδρου,  είναι ίσως ο πιο “σκοτεινός” γρίφος στο κυνήγι του πλούτου – πιο δυσεπίλυτος από την αξία κληρονόμων, άλλων επικεφαλής κρατών ή και “βαρόνων” ναρκωτικών που έχουμε “αποκρυπτογραφήσει” όλα αυτά τα χρόνια. Το να αποκαλύψουμε τον προσωπικό πλούτο ενός ατόμου είναι ένα θέμα που αντιμετωπίζουμε με τη δέουσα υπευθυνότητα, ειδικά εάν η υπόθεση αφορά τη Ρωσία – ο πρώτος αρχισυντάκτης της ρωσικής έκδοσης του Forbes, Πωλ Κλέμπνικοφ, διακινδύνευσε τη ζωή του γι’ αυτό τον σκοπό όταν τον πυροβόλησαν στους δρόμους της Μόσχας το 2004, ενώ διερευνούσε το πώς έφτιαξαν τις περιουσίες τους οι πρώτοι Ρώσοι ολιγάρχες.

Ποιο είναι λοιπόν το μέγεθος της περιουσίας Πούτιν, σε βάρος της οποίας ο πρόεδρος Μπάιντεν σχεδιάζει να επιβάλει κυρώσεις ως απάντηση στην επιθετικότητα της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία; Δεν γνωρίζουμε. Αλλά, στην πάροδο των ετών και με βάση τις πηγές μας και την εμπειρογνωμοσύνη μας, έχουμε καταλήξει σε τρεις θεωρίες:

Πρώτη Θεωρία: Το “μοντέλο Χοντορκόφσκι”

Η πορεία του Forbes σε αυτή την “ποντικότρυπα” ξεκίνησε το 1997 με την έρευνα για τους Ρώσους δισεκατομμυριούχους και ένα κεντρικό θέμα του Κλέμπνικοφ που δημοσιεύθηκε το 2002, στο οποίο παρουσιαζόταν ένας ανερχόμενος Ρώσος ολιγάρχης: ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι. Την περίοδο εκείνη, η εταιρεία του, η Yukos, αντιπροσώπευε το 17% της παραγωγής πετρελαίου στη Ρωσία και ο ίδιος θεωρείτο ότι ασκούσε σημαντική επιρροή στο Κρεμλίνο. Η προσωπική του αξία ανερχόταν 3,7 δισ. δολάρια και ήταν ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ρωσίας. Ένας από τους πρώην υπαλλήλους του είχε διατελέσει στο παρελθόν υπουργός Καυσίμων και Ενέργειας. Ένας άλλος ήταν τότε αναπληρωτής προσωπάρχης του Πούτιν. Η περιουσία του Χοντορκόφσκι διπλασιάστηκε μέσα στον επόμενο χρόνο. Τον Οκτώβριο του 2003, ο Χοντορκόφσκι βρισκόταν στη φυλακή, καταδικασμένος για απάτη και φοροδιαφυγή (κατηγορίες τις οποίες αρνήθηκε).

Πίσω από τη σύλληψή του, τη δέσμευση της περιουσίας του και εντέλει τη διάλυση της εταιρείας του βρισκόταν -πέραν πάσης αμφιβολίας- ο Πούτιν. Η μοίρα του Χοντορκόφσκι ήταν ένα καλό μάθημα για τους άλλους Ρώσους ολιγάρχες. Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: Πόση από την περιουσία του Χοντορκόφσκι πήρε ο Πούτιν προς ίδιον όφελος;

Ένας άνθρωπος που παρακολουθεί αυτή την ιστορία εδώ και χρόνια, ο Μπιλ Μπράουντερ -Αμερικανός επιχειρηματίας που έχει δραστηριοποιηθεί στη Ρωσία και πρωτεργάτης του επονομαζόμενου “νόμου Μαγκνίτσκι” που δίνει τη δυνατότητα στις κυβερνήσεις να επιβάλλουν στοχευμένες κυρώσεις σε βάρος όσων παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, δεσμεύοντας τα περιουσιακά τους στοιχεία- επιμένει ότι ο Πούτιν, αφού συνέλαβε τον Χοντορκόφσκι, έκανε μια συμφωνία με τους κορυφαίους ολιγάρχες της Ρωσίας.

“Η συμφωνία ήταν: “Μου δίνετε το 50% του πλούτου σας και σας αφήνω να κρατήσετε το υπόλοιπο 50%””, λέει ο Μπράουντερ. “Αν δεν συμφωνούσες, ο Πούτιν θα σου άρπαζε το 100% της περιουσίας σου και θα σε έριχνε στη φυλακή”.

Με βάση αυτά τα μαθηματικά, ο Μπράουντερ υπολόγισε το 2017 ότι η αξία του Πούτιν ανερχόταν στα 200 δισ. δολάρια, καθιστώντας τον Ρώσο πρόεδρο τον πιο πλούσιο άνθρωπο του κόσμου κατά τον επίμαχο χρόνο. Η μαθηματική πράξη του Μπράουντερ ήταν απλή: πρόσθεσε τις καθαρές αξίες όλων των Ρώσων ολιγαρχών και τις διαίρεσε δια του 2.

Ο Πιοτρ Άβεν -που ηγείται της Alfa Bank, της μεγαλύτερης ιδιωτικής τράπεζας της Ρωσίας, και ο οποίος αξίζει 4,8 δισ. δολάρια σύμφωνα με το Forbes- έδωσε έρεισμα σε αυτήν τη θεωρία όταν αποκάλυψε στον Ρόμπερτ Μιούλερ, στο πλαίσιο έρευνας του ειδικού εισαγγελέα για ρωσική ανάμειξη στις Προεδρικές Εκλογές των ΗΠΑ το 2016, ότι ήταν μεταξύ των 50 Ρώσων επιχειρηματιών που συναντιούνταν τακτικά με τον Πούτιν στο Κρεμλίνο. “Ο Άβεν είπε ότι αντιμετώπιζε με μεγάλη σοβαρότητα αυτές τις συναντήσεις και αντιλαμβανόταν πως οποιεσδήποτε προτάσεις ή παρατηρήσεις έκανε ο Πούτιν κατά τη διάρκεια αυτών των συναντήσεων αποτελούσαν έμμεσες ντιρεκτίβες που αν δεν τις ακολουθούσε ο Άβεν θα είχε συνέπειες”, επισημαίνεται στην έκθεση του Μιούλερ.

Δεύτερη Θεωρία: Το “μοντέλο Μαφία”

Ένα άλλο σενάριο θέλει την περιουσία του Πούτιν να προέρχεται από τη “βοήθεια” που προσφέρει ο ίδιος στον στενό οικογενειακό και φιλικό του κύκλο για να πλουτίσουν, αναθέτοντάς τους κρατικές συμβάσεις ή την ιδιοκτησία επιχειρήσεων. Σε αντάλλαγμα, σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, ο Πούτιν παίρνει μίζες σε μετρητά ή μερίδια στις εταιρείες. Η δομή μοιάζει με της Μαφίας. “Στρατιώτες” και Κάπο (στην προκειμένη περίπτωση οι δισεκατομμυριούχοι) χρωστάνε πάντα στο Αφεντικό (Πούτιν). Εκείνοι κάνουν τη βρώμικη δουλειά, και αυτός παίρνει το μερτικό του.

Σύμφωνα με τον Σουηδό οικονομολόγο Άντερς Άσλουντ, συγγραφέα του βιβλίου “Russia’s Crony Capitalism” (2019), ο Πούτιν έχει στρατολογήσει συγγενείς, παιδικούς φίλους, σωματοφύλακες κ.ά. για να “φυλάνε” τα χρήματά του. Ο Άσλουντ υπολογίζει ότι κάθε άτομο έχει στην κατοχή του από 500 εκατ. έως 2 δισ. δολάρια και πως η καθαρή αξία του Πούτιν κυμαίνεται μεταξύ 100 και 130 δισ. δολαρίων.

Μεταξύ των φίλων του Πούτιν που έχουν γίνει πάμπλουτοι συγκαταλέγεται ο πρώην παρτενέρ του Ρώσου προέδρου στο τζούντο, ο Αρκάντι Ρότενμπεργκ -με τον οποίο προφανώς παίζει ακόμη χόκεϊ επί πάγου-, ο οποίος έλαβε περισσότερα από 7 δισ. δολάρια μέσω κρατικών συμβάσεων για τους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες στο Σότσι, που αφορούσαν… τα πάντα: από ένα εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας μέχρι την ανάπτυξη χιονοδρομικών κέντρων. Πρόσφατα, ο Ρότενμπεργκ -του οποίου ο αδελφός (Μπόρις) και ο γιος (Ιγκόρ) είναι επίσης δισεκατομμυριούχοι- αναγόρευσε τον εαυτό του σε ιδιοκτήτη ενός τεράστιου κτιριακού συγκροτήματος στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, το οποίο ο ηγέτης της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι αποκάλεσε “παλάτι του Πούτιν”.

Επιπλέον, υπάρχει ο Κίριλ Σαμάλοφ, πρώην γαμπρός του Πούτιν. Γιος ενός παλαιόθεν φίλου του Πούτιν, ο Σαμάλοφ άρχισε να επωφελείται από τις οικογενειακές του διασυνδέσεις όταν έγινε επικεφαλής σύμβουλος στο νομικό τμήμα της Gazprombank – από τα μεγαλύτερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Ρωσίας. Όμως, οι “μέρες της αφθονίας” ήρθαν όταν ο Σαμάλοφ φέρεται να παντρεύτηκε την κόρη του Πούτιν σε μυστικό γάμο. (Ακόμα και αυτό το γεγονός διστάζουν να το επιβεβαιώσουν πηγές.) Λίγο καιρό μετά, ο Σαμάλοφ εξαγόρασε το 17% της Sibur από έναν άλλο φίλο του Πούτιν, τον Γκενάντι Τιμτσένκο, αφού δανείστηκε τα κεφάλαια από την Gazprombank – το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα στο οποίο -σύμφωνα με τον Άσλουντ- ο Πούτιν οφείλει τα 2/3 της περιουσίας του. Ο Σαμάλοφ έγινε δισεκατομμυριούχος σε ηλικία 34 ετών, τρία χρόνια μετά τον γάμο του, ο οποίος ωστόσο φαίνεται να διαλύθηκε κάποια στιγμή μέσα στο 2016 ή 2017. Έκτοτε ο Σαμάλοφ φέρεται να στερήθηκε κάποια από τα πλούτη του και αναγκάστηκε να πουλήσει το μερίδιο του στη Sibur.

Ένας από τους στενότερους οικείους του Πούτιν, ένας βιολοντσελίστας ονόματι Σεργκέι Ρολντούγκιν, φίλος του Ρώσου προέδρου από τα νεανικά του χρόνια στο Λένινγκραντ και αυτός που γνώρισε στον Πούτιν την -πρώην πλέον- σύζυγό του, “φιγουράρισε” στα Panama Papers το 2016, λόγω των δεσμών του με ένα δίκτυο εταιρειών με ταμειακές ροές έως και 2 δισ. δολαρίων αλλά και ως κάτοχος περιουσιακών στοιχείων ύψους 100 εκατ. δολαρίων. Ο Ρολντούγκιν δήλωσε στον βρετανικό Guardian ότι τα χρήματα προέρχονταν από δωρεές πλούσιων επιχειρηματιών για την αγορά μουσικών οργάνων για φτωχούς μαθητές.

“Όσο πιο πλούσιος γίνεσαι, τόσο πιο εξαρτημένος είσαι”, λέει ο Άσλουντ. “Στη Ρωσία ο πλούτος δεν σου χαρίζει ελευθερία. Μπορεί να σου συμβούν πολλά πράγματα όταν είσαι πλούσιος”, προσθέτει χαρακτηριστικά.

Τρίτη Θεωρία: Το “μοντέλο έπαρση”

Με δεδομένη την έλλειψη αποδείξεων για το αντίθετο, πιθανόν ο Πούτιν να έχει λίγα δικά του χρήματα και απλώς να θέλει να δώσει την εντύπωση στον κόσμο ότι είναι πάμπλουτος, μιας και ο πλούτος υποδηλώνει εξουσία.

Στα χαρτιά, τουλάχιστον, αυτό ισχύει. Το επίσημο Πόθεν Έσχες του Πούτιν, που δίνεται στη δημοσιότητα κάθε χρόνο από το Κρεμλίνο, αναφέρει ότι τα εισοδήματα του Ρώσου προέδρου για το 2020 ανέρχονται σε περίπου 140.000 δολάρια. Τα μόνα περιουσιακά στοιχεία που δηλώνει είναι: η κυριότητα 3 αυτοκινήτων, 1 τροχόσπιτου, και 1 διαμερίσματος 74 τ.μ. με γκαράζ 2 τ.μ., και η χρήση ενός διαμερίσματος περίπου 150 τ.μ. και δύο θέσεων πάρκινγκ. Καμία αναφορά στη μεγάλη του συλλογή από ακριβά ρολόγια χειρός ή στο λεγόμενο “παλάτι του Πούτιν” που φέρεται να είναι ιδιοκτησίας του (κάτι που ο ίδιος αρνείται, με τον Ρότενμπεργκ να ισχυρίζεται ότι ανήκει σε αυτόν) – πόσο μάλλον στο τεράστιο χαρτοφυλάκιο παλατιών, γιοτ και αεροσκαφών που χρησιμοποιεί ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της Ρωσίας.

Ορισμένοι αναλυτές επισημαίνουν πως όλα αυτά τα πολυτελή “διακοσμητικά” της κρατικής εξουσίας είναι και ο λόγος που ο Πούτιν δεν χρειάζεται να έχει προσωπική περιουσία. “Έχει όλη τη χώρα στα πόδια του”, έγραψε το 2013 ο αρθρογράφος του Bloomberg Opinion, Λεονίντ Μπερσίντσκι. “Αρκεί ένα του νεύμα και οι κρατικές εταιρείες θα παραχωρήσουν περιουσιακά στοιχεία στους φίλους του σε τιμή ευκαιρίας. Αρκεί μία του λέξη, και οι πλούσιοι επιχειρηματίες θα σπεύσουν να χρηματοδοτήσουν την πολυτελή ανακαίνιση της προεδρικής κατοικίας”.

Εντέλει, ο Πούτιν ίσως να μην χρειάζεται τα χρήματα – φτάνει να δίνει την εντύπωση ότι έχει και χρήματα και την εξουσία που απορρέει από αυτά. Καθώς ο Πούτιν εκφοβίζει την Ουκρανία, μπορεί κανείς -διαβάζοντας το τρίτο μοντέλο- να ελπίζει ότι οι απειλές του Ρώσου προέδρου συνιστούν άλλη μια έκφραση επηρμένης κομπορρημοσύνης.