Το σχέδιο του Αλβανού πρωθυπουργού Έντι Ράμα για την δημιουργία του «Βατικανού των Μπεκτασήδων» στα Τίρανα αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου πολιτικού σχεδιασμού.

Δεν αφορά κάποια προσπάθεια στήριξης της ανεξιθρησκείας, ούτε έρχεται εξ ονόματος της UNESCO και άλλων αντίστοιχων οργανισμών.

Ο Ράμα έχει υπολογίσει τα πολιτικά οφέλη για την χώρα του μετά το τολμηρό αυτό εγχείρημα, αλλά και τα ατομικά για τον ίδιο. Το κίνημα των Μπεκτασήδων, το οποίο διαφοροποιείται από τον υπόλοιπο ισλαμικό κορμό, μπορεί να βοηθήσει τον Αλβανό πρωθυπουργό στην επανεκλογή του στις κάλπες του 2025.

Το κίνημα των Μπεκτασήδων είναι συνυφασμένο όχι μόνο με την θεολογική πτυχή αλλά και με τον αγώνα της Αλβανίας για ανεξαρτησία, με τον αλβανικό πατριωτισμό και τον εθνικισμό των Αλβανών.

Τι πρεσβεύει ο μπεκτασισμός και γιατί εξυπηρετεί τον Ράμα

Ο μπεκτασισμός είναι μια εκδοχή «συγκρητικού» θρησκεύματος, δηλαδή μιας πίστης στην οποία ενσωματώνονται έννοιες και πρακτικές από διάφορες άλλες θρησκείες όπως ο μωαμεθανισμός και ο χριστιανισμός – ορθόδοξος και καθολικός, μαζί με αποκρυφιστικές τάσεις και μια μεθοδολογία κρυφής οργάνωσης που παραπέμπει σε μυστικές αδελφότητες όπως ο τεκτονισμός.

Στους Μπεκτασήδες επιτρέπεται η κατανάλωση χοιρινού κρέατος, το κρασί χρησιμοποιείται στην αντίστοιχη τελετή μετάληψης, ενώ οι αντιλήψεις τους για τη γυναικεία ευπρέπεια και αιδημοσύνη δεν περιλαμβάνουν τη δρακόντεια καταπίεση της μπούρκας και παρόμοιες ακρότητες.

Χάρη στην ανοιχτή και ανεκτική του φύση, ο μπεκτασισμός προσφέρεται κατεξοχήν προς εκμετάλλευση από την εξουσία ενός πραγματιστή πολιτικού όπως ο Ράμα.

Οι Μπεκτασήδες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν συγκολλητικό υλικό για την υπέρβαση των αντιθέσεων στο εσωτερικό της αλβανικής κοινωνίας.

Η λογική του Εντι Ράμα θα μπορούσε να συμπυκνώνεται στο αξίωμα: «καλύτερα μπεκτασισμός παρά φανατικός ισλαμισμός».

Οι Αλβανοί σε ποσοστό περίπου 46% αυτοπροσδιορίζονται ως μουσουλμάνοι. Ο Ράμα με την πριμοδότηση του μπεκτασισμού πιθανώς προσπαθεί να εμποδίσει τη διολίσθηση σχεδόν των μισών συμπατριωτών του προς το σκληροπυρηνικό, οπισθοδρομικό και σφόδρα αντιδυτικό Ισλάμ.

Ο μπεκτασισμός ακολουθείται επισήμως μόλις από το 4,81% των Αλβανών, η πραγματική επιρροή του, όμως, στην κοινωνία θεωρείται πολλαπλάσια.

Οι Μπεκτασήδες κατέχουν θέσεις κρίσιμης σημασίας στο πεδίο της οικονομίας, της πολιτικής, καθώς και των ΜΜΕ.

Επιπλέον, σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση της αλβανικής εξωτερικής πολιτικής, η προώθηση του μπεκτασισμού ανοίγει ένα παράθυρο προσέγγισης ακόμη και με το Ισραήλ.

Πώς ο μπεκτασισμός θα βοηθήσει τον τουρισμό της Αλβανίας

Ο Έντι Ράμα γνωρίζει πως η δημιουργία του Βατικανού των Μπεκτασήδων θα βοηθήσει στην ανάπτυξη του μουσουλμανικού τουρισμού.

Με την δημιουργία της Μέκκας των Μπεκτασήδων στα περίχωρα των Τιράνων, γρήγορα πιστοί του εν λόγω δόγματος θα συρρεύσουν στο λατρευτικό κέντρο.

Οι Μπεκτασήδες ανά την υφήλιο αριθμούν από 5 έως 20 εκατ. ενώ στην Τουρκία μόνο είναι 12,5 εκατ. άτομα.

Άσχετα από τις έντονες αντιδράσεις από τους Τούρκους Μπεκτασήδες για την δημιουργία του θρησκευτικού μνημείου, θα μπορούσε να εξελιχθεί σε έναν ισχυρό τουριστικό πόλο έλξης για την Αλβανία.

Το ερώτημα, όμως, που δημιουργείται αφορά κατά πόσο οι Μπεκτασήδες μπορούν να επηρεάσουν την Αλβανία και ποια είναι η πραγματική τους ισχύ εντός και εκτός της χώρας.

Ο Έντι Ράμα, μάλιστα, δεν ανήκει καν στους Μπεκτασήδες σε αντίθεση έναν από τους προκατόχους του, τον Μπεκτασή πρώην πρωθυπουργό και πρόεδρο της Αλβανίας Ιλίρ Μέτα.

Οπότε το εύλογο ερώτημα είναι «Πού το πάει ο Έντι Ράμα με τους Μπεκτασήδες;»

Οι Έλληνες Μπεκτασήδες

Αναφορικά με την Ελλάδα, περίπου 3.500 πιστοί κατατάσσονται στους Μπεκτασήδες.

Οι Ελληνες πιστοί του μπεκτασισμού μένουν σχεδόν αποκλειστικά στη Θράκη, σε μια περιοχή με επίκεντρο το χωριό Ρούσσα του Εβρου, όπου βρίσκεται ένα από τα πιο εμβληματικά τοπόσημα για τους Μπεκτασήδες της Βαλκανικής, ο «τεκές» (σημείο λατρευτικών συναθροίσεων) του Σεγίτ Αλή Σουλτάν, ένα μουσουλμανικό μνημείο του 1402.

Οι Μπεκτασήδες της Ελλάδας διεκδικούν την αναγνώρισή τους ως αυτόνομης θρησκευτικής ομάδας, εντελώς ανεξάρτητη από την ελληνική μουσουλμανική κοινότητα.

Οι θέσεις τους προβλήθηκαν και συστηματοποιήθηκαν κατά τρόπο επιστημονικό τον Νοέμβριο του 2023 εξ αφορμής ενός τριήμερου διεθνούς συμποσίου με τίτλο «Μπεκτασήδες και Αλεβίτες στα Βαλκάνια και την Ανατολία», το οποίο διοργάνωσε στην Καβάλα το Κέντρο Διερεύνησης της Παράδοσης των Πολιτισμικών και Εθνολογικών Συγγενειών MOHA (Motivation of Heritage Affinities Research Center).

Η σχέση της Ελλάδας με τον μπεκτασισμό χρονολογείται τουλάχιστον από τον 18ο-19ο αιώνα, καθώς τόσο ο Αλή Πασάς Τεπελενλής είχε στενές σχέσεις με τους Μπεκτασήδες όσο και ο φλογερός πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Ρήγας Φεραίος.

Άνοιγμα Ράμα προς το Ισραήλ

Ο Εντι Ράμα παρουσίασε το σχέδιό του για ένα «Μπεκτασιδικό Βατικανό» ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, σε μια πανηγυρική συνεδρίαση με τιμώμενο πρόσωπο τον ίδιο.

Ο ΟΗΕ απένειμε στον Ράμα το βραβείο Οικουμενικής Ηγεσίας «για τον υποδειγματικό τρόπο με τον οποίο ηγείται της προσπάθειας προς επίτευξη της ενότητας μεταξύ των βαλκανικών λαών».

Αλλά το στοιχείο που έχει ξεχωριστή σημασία για την ερμηνεία της όλης υπόθεσης είναι ότι η βράβευση του Εντι Ράμα οφείλεται σε μια πρωτοβουλία του Κινήματος κατά του Αντισημιτισμού (Combat Antisemitism Movement – CAM).

Το αφήγημα Ράμα είναι ότι η Αλβανία ανέκαθεν άνοιγε την αγκαλιά της προς κάθε κατατρεγμένο, όπως των Εβραίων στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή ακόμη και των Αφγανών που δραπετεύουν από τους Ταλιμπάν.

Η σύγχρονη εθνική ηρωίδα της Αλβανίας είναι η βραβευμένη με Νόμπελ Ειρήνης Μητέρα Τερέζα, ένα παγκόσμιο σύμβολο ανθρωπιάς και αλτρουισμού, το όνομα της οποίας έχει δοθεί, τιμής ένεκεν, σε πλατείες, νοσοκομεία, ακόμη και στο διεθνές αεροδρόμιο των Τιράνων.

Οι ίδιοι οι Μπεκτασήδες αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα ομάδας υπό διωγμόν. Προτού τεθούν στο στόχαστρο των κομμουνιστών, από το 1944 κυρίως όμως από τον Ενβέρ Χότζα το 1967, όταν επιβλήθηκε η αθεΐα και εξοστρακίστηκαν όλα τα θρησκεύματα, οι Μπεκτασήδες είχαν κυνηγηθεί άγρια από τους Νεότουρκους του Κεμάλ Ατατούρκ.

Εκτός από τον ΟΗΕ, ο Έντι Ράμα μίλησε και στους «New York Times». Εξήγησε ότι «ο στόχος του νέου κρατιδίου είναι να προωθήσει μια ανεκτική εκδοχή του Ισλάμ, για την οποία η Αλβανία είναι υπερήφανη. Κι αυτό τον θησαυρό θα πρέπει να τον φροντίσουμε, καθώς η ανεξιθρησκεία είναι κάτι που ποτέ δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ως δεδομένο. Διότι δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε το στίγμα των ακραίων ισλαμιστών να προσδιορίζει γενικά τους πιστούς του μωαμεθανισμού».

Στην ίδια συνέντευξη, ο Ράμα ανέφερε ότι το «Βατικανό των Μπεκτασήδων» θα δημιουργηθεί στο δυτικό τμήμα των Τιράνων, σε σημείο όπου επί του παρόντος δεν υπάρχει αστική ανάπτυξη και σε μια συνολική έκταση που αντιστοιχεί στο 1/4 του αληθινού Βατικανού (0,12 τετ. χλμ.).

Θα ονομάζεται «Ανεξάρτητο Κράτος του Μπεκτασιδικού Τάγματος» και αμέσως μόλις αρχίσει να αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα θα υφαρπάξει από το Βατικανό τον τίτλο του πιο μικροσκοπικού ανεξάρτητου κρατιδίου στον κόσμο. Κατά συνέπεια, η πρόσβαση στο κρατίδιο θα προϋποθέτει ειδικό συνοριακό έλεγχο διαβατηρίων, άδειες επίσκεψης και παραμονής.

Ο Εντι Ράμα τονίζει ότι το σχέδιο για το κτίσιμο της ιερής πόλης των Μπεκτασήδων πέριξ των Τιράνων ήταν άκρως απόρρητο και μέχρι πρότινος δεν το είχε μοιραστεί ούτε με τους πιο στενούς συνεργάτες του.

Ο Ράμα παραδέχεται πως δεν έχει ενημερώσει καν τους συμμάχους της Αλβανίας στο ΝΑΤΟ για τις προθέσεις του, εκφράζει όμως την αισιοδοξία ότι το δικό του «Βατικανό» θα τύχει του διεθνούς σεβασμού και της στήριξης που του αξίζει.

Προτού αρχίσουν οι κατασκευαστικές εργασίες, ο Ράμα θα πρέπει να έχει αποσπάσει τη σχετική έγκριση του σχεδίου του από το Κοινοβούλιο της Αλβανίας, στο οποίο θα έχει προηγουμένως υποβάλει ολοκληρωμένη τη νομική υποδομή του μελλοντικού ανεξάρτητου μπεκτασιδικού κρατιδίου.

Ποιος θα είναι ο Αλβανός Πάπας

Η θέση του «Μπεκτασή-«Πάπα» και κυβερνήτη προορίζεται για τον νυν πνευματικό ηγέτη του παγκόσμιου Μπεκτασισμού, την αυτού μακαριότητα Χατζί Ντεντέ «Μπαμπά» Μόντι.

Πρόκειται για έναν πρώην αξιωματικό του αλβανικού στρατού, ηλικίας 65 ετών, κατά κόσμον Εντμοντ Μπραχίμαϊ, ο οποίος προαναγγέλλει ότι: «Όλες οι αποφάσεις μας θα λαμβάνονται με αγάπη και ευγένεια. Δεν θα είμαι δικτάτορας, εξάλλου η υπέρτατη εξουσία στην πόλη μας θα είναι αυτή του θεού. Ο οποίος είναι ο μόνος που δεν σφάλλει ποτέ». Ο Μπαμπά Μόντι, όπως αρμόζει στο ανώτατο ιερατικό του αξίωμα, είναι μακρόθυμος – εξ ου και χαρακτηρίζει τους φανατικούς ισλαμιστές «απλώς καουμπόηδες».

Σε ό,τι αφορά την εσωτερική σύνθεση της αγίας πόλης των Μπεκτασήδων, ο Εντι Ράμα έχει φανταστεί ότι θα υπάρχει ένας μεγάλος «τεκές» με τρούλο για θρησκευτικές συναθροίσεις και ομαδική προσευχή, μουσείο με κειμήλια της ιστορικής διαδρομής του μπεκτασιδικού τάγματος από την ίδρυσή του τον 13ο αιώνα στην Τουρκία έως σήμερα, ιατρικό κέντρο, ένα κτίριο για τα αρχεία, γραφεία για τους διοικητικούς υπαλλήλους του Μπαμπά Μόντι.

Έντονες αντιδράσεις από την Τουρκία

Τον ενθουσιασμό του Εντι Ράμα, του Μπαμπά Μόντι και ενδεχομένως των Αλβανών Μπεκτασήδων με την προοπτική ίδρυσης ανεξάρτητου θρησκευτικού κρατιδίου δεν φαίνεται να συμμερίζεται ο υπόλοιπος μουσουλμανικός κόσμος και κυρίως οι Τούρκοι.

Αντιθέτως, η πρωτοβουλία του Ράμα μάλλον θέτει σε κίνδυνο διάρρηξης τους ισχυρούς δεσμούς φιλίας που τον συνδέουν με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έναν από τους πλέον αφοσιωμένους υποστηρικτές της συντηρητικής αντίληψης για τον μωαμεθανισμό και τα συμπαρομαρτούντα ήθη.

Ενδεικτικό της ψυχρότητας με την οποία οι Τούρκοι εισέπραξαν τον αιφνιδιασμό του Ράμα είναι το σχόλιο του Ζεϊνέλ Αμπεντίν Κοτς, προέδρου της Αδελφότητας Αλεβιτών Μπεκτασήδων Τουρκίας: «Ως Αλεβίτες Μπεκτασήδες που ζούμε στην Τουρκία, εμμένουμε στη θέση μας υπέρ της ανεξιθρησκείας. Ο μπεκτασισμός είναι ένα σύστημα πεποιθήσεων με τουρκικές καταβολές. Ωστόσο, περίπου 115.000 Μπεκτασήδες ζουν στην Αλβανία, οι οποίοι αντιστοιχούν στο 5% του συνολικού πληθυσμού της Αλβανίας. Προσωπικά δεν καταλαβαίνω γιατί είναι απαραίτητο να ιδρυθεί ένα τέτοιο κρατίδιο. Αραγε ο τουρκικός μπεκτασισμός είναι μέρος αυτού του σχεδίου ή αφορά μόνο τους Αλβανούς Μπεκτασήδες; Εμείς, σε καμία περίπτωση δεν εγκρίνουμε την ύπαρξη κράτους με ένα και μόνο θρήσκευμα».

Η θέση των Τούρκων -ενός κράτους με επισήμως 99% μουσουλμανικό πληθυσμό- για το «Μπεκτασιδικό Βατικανό» του Ράμα είναι ότι η σέκτα των Αλεβιτών Μπεκτασήδων υφίσταται επί περίπου 800 χρόνια κυκλοφορώντας μεταξύ Τουρκίας και Βαλκανικής.

Συν τω χρόνω και ύστερα από πολλές περιπέτειες, η Αλβανία κατέστη το επίκεντρο του Μπεκτασισμού. Ωστόσο, η βασική διδασκαλία, ο κώδικας ηθικής -και μοιραία η διαφοροποίησή τους από την προσέγγιση των «ορθόδοξων» μουσουλμάνων- διακηρύσσει ότι δεν υπάρχουν σύνορα, ενθαρρύνει την ανεξαρτησία των ανθρώπων, την αλληλεγγύη και τη συμπόνοια προς τους καταπιεζόμενους.

Άρα, ένα μονόδοξο θρησκευτικό κράτος είναι ασύμβατο με την απρόσκοπτη ελευθερία που πρεσβεύει ο μπεκτασισμός.

Πέραν αυτού, εάν οι Μπεκτασήδες αναβαθμιστούν ως προς το status τους στην Αλβανία, ίσως αυτό να αποτελέσει παράδειγμα για τους Τούρκους ομοδόξους τους, κάτι που θα αποτελούσε εξέλιξη εντελώς ανεπιθύμητη για τη θρησκευτική και πολιτική ηγεσία της χώρας.

Όσο για τους υπόλοιπους μουσουλμάνους, είτε Σιίτες, είτε Σουνίτες αδιακρίτως, χάρη στην έμπνευση του Έντι Ράμα απέκτησαν έναν επιπλέον λόγο να αποστρέφονται, όπως έκαναν ανέκαθεν, τους Μπεκτασήδες.

Η κόκκινη σημαία της Αλβανίας, λόγω του «Μπεκτασίδικου Βατικανού», νομοτελειακά θα γίνει κόκκινο πανί για τους φανατικά ευλαβείς του Κορανίου, από τους Ιρανούς έως τους τζιχαντιστές.

Εξυπακούεται ότι οι θρησκευτικές αντιθέσεις οξύνονται ή και εκτροχιάζονται με καταλύτη την τρέχουσα εκρηκτική συγκυρία στη Μέση Ανατολή, με τις πολυαίμακτες συγκρούσεις μεταξύ Ισραηλινών και αντίπαλων δυνάμεων με κοινό μουσουλμανικό θρήσκευμα.

Το μυστικιστικό Ισλάμ

Η Ναταλί Κλαϊέρ, πανεπιστημιακός και ερευνήτρια, ειδική στην Τουρκική και Οθωμανική Ιστορία γράφει σε ένα δοκίμιό της: «μορφή ετερόδοξη και συγκρητική του Ισλάμ, ο μπεκτασισμός μπόρεσε να αποκρυσταλλώσει γύρω από τη θρησκευτική διαφορετικότητα που εμφάνιζε έναντι του σουνιτικού Ισλάμ μια πολιτιστική διαφορετικότητα και κατόπιν μια πολιτικο-εθνική διαφορετικότητα έναντι των οθωμανικών αρχών – και μάλιστα έναντι των Οθωμανών ή των Τούρκων».

Η Κλαϊέρ έχει μελετήσει σε βάθος τον ρόλο του μπεκτασισμού στο πλαίσιο του αγώνα της Αλβανίας για την ανεξαρτητοποίηση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Θεωρεί ότι στην αρχή του 20ού αιώνα οι Μπεκτασήδες βοήθησαν τους αυτονομιστές αντάρτες (τσέτες) ιδιαίτερα στο νότιο τμήμα της Αλβανίας, όπου υπήρχε έντονο το μπεκτασιδικό στοιχείο, λόγω των τεκέδων που είχαν χτιστεί εκεί πολλά χρόνια πριν με την ανοχή -ή και την απευθείας υποστήριξη- του Αλή Πασά, ο οποίος ήταν και ο ίδιος Μπεκτασής.

«Αν και δεν είναι δυνατό να γενικεύσουμε για το σύνολο των κέντρων», γράφει η Ναταλί Κλαϊέρ.

«Μπορούμε ωστόσο να επιβεβαιώσουμε ότι η μεγάλη πλειονότητα των Μπεκτασήδων είχε ταχθεί, μεταξύ των ετών 1878 και 1912, στο πλευρό των εθνικιστών και ότι ενεργούσαν υπέρ της αυτονομίας της Αλβανίας. Ο αλβανικός μπεκτασισμός υιοθετώντας στο δόγμα του τον εθνικισμό και δραστηριοποιούμενος ενεργά στο κίνημα της εθνικής απελευθέρωσης, γνώρισε μία πολύ μεγάλη διάδοση, την οποία δεν διαπιστώνουμε σε καμία από τις άλλες μουσουλμανικές αδελφότητες που δραστηριοποιούνταν στο αλβανικό έδαφος».

Η Κλαϊέρ αναλύει ότι: «Ο μπεκτασισμός δεν αποτελεί ένα παρακλάδι του σιιτικού Ισλάμ, όπως συχνά έχει υποστηριχθεί, αλλά ένα τάγμα Σουφιτών (μια ισλαμική μυστική αδελφότητα). Ιδρυτής και προστάτης του τάγματος ήταν ο Χατζή Μπεκτάς (πέθανε το 1270 μ.Χ. στην κεντρική Ανατολία)».

Τέλος, ο ισλαμολόγος και τουρκολόγος καθηγητής του ΑΠΘ Ευστράτιος Ζεγκίνης, στην εισαγωγή του προαναφερθέντος τόμου επισημαίνει ότι: «Η διάδοση του Ισλάμ στον βαλκανικό χώρο βασικά οφείλεται στους Οθωμανούς Τούρκους. Μέχρι το τέλος του 15ου αιώνα οι επιθέσεις και οι προελάσεις τους στη Βαλκανική ήταν συνεχείς. Η φάση αυτή, της επέκτασης των Οθωμανών στον βαλκανικό χώρο, παρουσιάζει ιδιαίτερη σημασία διότι είναι η περίοδος των εξισλαμισμών, της ίδρυσης του Σώματος των Γενιτσάρων, του παιδομαζώματος, της εκτόπισης μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων, της έξαρσης του ισλαμικού φανατισμού, της οικονομικής αφαίμαξης των μη μουσουλμανικών πληθυσμών, της συρρίκνωσης έως και αφανισμού της ελληνικής παιδείας και των μύριων όσων δεινών που υφίστανται οι υπόδουλοι χριστιανικοί λαοί της περιοχής αυτής».

Οι Δερβίσηδες

Τα παραπάνω συνταρακτικά γεγονότα έχουν ως συνισταμένη τη θρησκευτική πολιτική των Οθωμανών με την περίεργη ωστόσο αποτελεσματική δράση των διαφόρων δερβισικών ταγμάτων, με πρώτο το μπεκτασικό.

Το υπόβαθρο του Ισλάμ, το οποίο ανέπτυξαν τα δερβισικά τάγματα στον βαλκανικό χώρο, είναι ο ισλαμικός μυστικισμός, ο οποίος στη συνέχεια εμπλουτίστηκε με πολλά στοιχεία του χριστιανικού μυστικισμού και των λαϊκών δοξασιών που ήταν κατάλοιπα της αρχαίας ελληνικής μυστηριακής ζωής. Για τον λόγο αυτό το βαλκανικό Ισλάμ, ουσιαστικά, έχει τον χαρακτήρα του “μυστικού Ισλάμ”.

Χαρακτηριστική της εποχής, κατά την οποία ο μπεκτασισμός απέκτησε ερείσματα στην Αλβανία -την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης-, είναι η εξέχουσα θέση που δίνεται σε ορισμένες φιλελεύθερες ιδέες, όπως η αδελφοσύνη του ανθρώπου και η υποδεέστερη σημασία που αποδίδεται στα δόγματα και το τυπικό της θρησκείας εν συγκρίσει με τη διαγωγή.

Οι Μπεκτασήδες ήταν ριζικά αντίθετοι στο άτεγκτο ιδανικό της διάδοσης του Ισλάμ με το ξίφος που κινητοποίησε τους Γενίτσαρους τον καιρό των κατακτήσεών τους και που αποτυπώνεται στη σύλληψη των πρώτων Μπεκτασήδων αγίων ως υπεράνθρωπων προμάχων της πίστης».